Fem dylanske landskap - Tom Roger Aadland

«A Hard Rain’s A-Gonna Fall» (1963)

Etter å ha kjøpt to Dylan-album på kassett, gjekk eg over til LP-formatet. The Freewheelin’ Bob Dylan var ei av dei første platene eg kjøpte. Åpningslåta er Blowin’ in the Wind, som eg kjente frå songbøker og radioen, og som «alltid» hadde vore der. Men det var A Hard Rain’s A-Gonna Fall som var den første songen som tok meg på reise, som henta meg inn i eit landskap. Songen har fem vers, og kvart av dei startar med ein variant av spørsmålet om kor hen «min blåaugde son» har vore. I svara, som utgjer hovudtyngda av songen, fører Dylan deg gjennom eit urovekkjande landskap, der «kapslar med gift flyt kringom på vatnet» og der «hygga i heimen møter skiten frå fengselet». Men songen sluttar, om ikkje optimistisk, så i alle fall meir opent enn dei mørkaste bileta ein har sett, kunne tyda på. Dylan fortel at han skal «spegle det frå fjellet så kvar sjel kan sjå det» og «stå der på vatnet til eg byrjar å synke». Synke, slik Peter gjorde då han mista trua. «Men kunne songen min godt før eg byrjar å syngje». Det er eit hardt regn som skal falle.

«Visions of Johanna» (1966)

Me går tre år framover i tida, til det som etter mange si meining er Dylans aller ypperste kunstnariske og litterære prestasjon, om ein må velje seg berre ein song. Visions of Johanna har det til felles med A Hard Rain’s A-Gonna Fall at songen består av fem vers, der det siste er det lengste. Utgangspunktet for songen skal ha vore eit straumbrot i New York ei vinternatt i 1965. Det er ei stranda nachspiel-stemning over låta, som sklir ut i eit urbant mytologisk landskap, med jelly-faced women, all-night girls, Little Boy Lost og Madonna som enno ikkje har vist seg. Det store temaet på dobbeltalbumet Blonde on Blonde, som Visions of Johanna er henta frå, er lengta etter kjærleik, eller ventinga på kjærleik. Det næraste Dylan – og lyttaren – kjem Johanna, ofte tolka som å representere det andelege, er «desse visjonane... som erobrar mitt sinn». Dylan har ikkje den same ekspressiviteten som songar i denne perioden (1965-66) som han hadde til dømes på slutten av 70-talet, men timinga og diksjonen hans er second to none.

«Idiot Wind» (1975)

Dylan gifte seg med Sara Lownds i november 1965, gjekk i studio og spelte inn Blonde on Blonde, og haldt fram med ein omfattande turné som kom til ein bråstopp med den berømte motorsykkelulukka sommaren 1966. Etter dette, bytta han turnélivet med familielivet. Han gav nesten aldri konsertar, og platene han gav ut på første halvdel av 70-talet, heldt ikkje den standarden han sjølv hadde sett. I 1974 var det klart at ekteskapet skranta, og på nyåret 1975 kom Blood on the Tracks, av mange rekna som det aller beste Dylan-albumet. Plata inneheld fleire songar som kan omtalast som episke. Tangled Up in Blue er den meste kjente, og Idiot Wind den mørkaste og såraste. Opphavleg vart plata innspelt i New York, men i tolvte time ombestemte Dylan seg, og spelte inn nokre av songane på ny. New York-versjonen av plata har sirkulert som bootleg i alle år, og for eit par år sidan gav Sony ut alt materialet i ein boks. Ein har derfor her ein unik sjanse til å undersøke korleis songaren Dylan er i stand til å påverke uttrykket i songane han skriv. New York-versjonen er meir melankolsk og ettertenksam, medan den versjonen som kom ut på plate, er sintare og meir rocka. På den påfølgjande Rolling Thunder-turnéen tok Dylan denne aggresiviteten endå lenger, som ein kan høyre på livealbumet Hard Rain. Sjølv synest eg det er vanskeleg å velje mellom dei to studioversjonane; dei er begge framifrå på kvart sitt vis.

«Jokerman» (1983)

Dylan følgde opp Desire med Street-Legal og ein lang verdsturné. Deretter sjokkerte han mange i rockeverda med å gje ut tre kristne plater. Slow Train Coming (1979), Saved (1980) og Shot of Love (1981) fekk alle blanda kritikkar, sjølv om i alle fall utøvaren Dylan seinare er rehabilitert når det gjeld denne perioden. Letta var til å ta og føle på då  Infidels kom ut i 1983. Plata hadde ikkje nokon tydeleg religiøs profil (sjølv om Dylan var avbilda i Jerusalem på coveret), og tekstane var meir visjonære. Høgdepunktet er åpningssporet Jokerman. Songen byrjar med eit bilete frå Forkynnaren i Det Gamle Testamentet: «Send brødet ditt burt yver vatnet; for med tidi finn du det att.» Det er fleire andre referansar til Bibelen i songen, men også til forhold i nyare tid. Musikkvideoen viste kunstverk frå oldtida, så vel som av Picasso og Munch. Dylan briljerer som vokalist, og det er verd å merke seg at eksklamasjonen «oh» er ein viktig del av refrenget. «Jokerman dance to the nightingale tune/Bird fly high by the light of the moon/Oh, oh, oh, Jokerman». Det er naturromantikaren Dylan me her møter, og sjølv om mørket er til stades i songen, er stemninga langt ifrå dystopisk. Kan hende fann Dylan ein grunn til optimisme i åra som evangelisk kristen likevel. Så seint som i fjor, då Dylan gav ut singelen Murder Most Foul, tok han med eit ønske om Guds velsigning i helsinga si til lyttarane

«Key West (Philosopher Pirate)» (2020)

Det er ikkje kvalitetsmessige årsakar til at eg gjer eit hopp på trettisju år frå Jokerman til Key West (Philospoher Pirate). Dylan har gitt ut mange episke songar i denne tida, til dømes Brownsville Girl (1986), Highlands (1997) og Across the Green Mountain (2003). Men eg synest det er på sin plass å slutte med Dylans førebels siste plateutgjeving. Denne songen frå meisterverket Rough and Rowdy Ways, som kom ut i fjor, er noko av det ypperste Dylan har skrive på mange tiår. Key West i Florida er den sørlegaste byen på det amerikanske fastlandet, og forfattarar som Ernest Hemingway og Tennessee Williams budde her. Men ein får likevel ei kjensle av at verken geografien eller historien er oss til hjelp når me skal finne ut kva songen handlar om. «Key West is the land of light», syng Dylan på slutten av låten. Han skildrar ei omskifteleg verd med eit flimrande lys. Mørket er alltid til stades, men det er lyset Dylan ser etter, eigentleg gjennom heile karrieren. Kanskje har åra gitt han litt meir tolmod.

Då hjulet på Dylan sin Triumph motorsykkel slutta å spinne i ein grøftekant utanfor Woodstock i slutten av juli 1966, var det nok ikkje mange som hadde satsa pengar på at det tjuefem år gamle geniet skulle leve til sin åttiande fødselsdag. Også tretti år seinare hadde Dylan eit stevnemøte med døden. Like før Time Out of Mind (1997) kom ut, låg den 56 år gamle musikalske vismannen på sjukehus med ein livstruande hjarteinfeksjon. «Eg trudde verkeleg eg skulle møte Elvis», har han seinare sagt om den episoda.

Kulturhistoria er full av kunstnarar som utretta livsverka sine i løpet av berre nokre få år. Mozart blei 35 år gammal, Schubert 31. Robert Johnson og Jimi Hendrix døydde begge i ein alder av 27. Nokre få kunstnarar har vore aktive frå tjue til åtti, eller endå lenger. Picasso, Hokusai og Hamsun kan nemnast. Det er ei gåve til alle som elskar tekst og musikk å ha Dylan blant oss som aktiv kunstnar i seks tiår and counting. Det blir fortalt at Hokusai på dødsleiet utbraut, «Om berre Himmelen vil gje meg ti år til... Berre fem år til, då kunne eg blitt ein verkeleg målar.»

Me ønskjer Dylan mange gode og aktive år til. Han kan gå tur med ulvehundane sine, måle akvarellar, sveise portar av skrapjarn, og gjerne skrive songar om korleis ein mann i åttiåra ser på livet. May you stay forever young.

Tom Roger Aadland, 2021.
Musikar og skribent.