Terje Sander er født i 1982 og kommer fra Bergen. For tiden jobber han som lektor ved Odda gymnas. I primo november debuterer han med den dystopiske mursteinen Daudmannaland på Samlaget. For biblioteket svarer Sander på de faste debutantspørsmålene.
Gratulerer med utgivelsen! Kan du gi en kort beskrivelse av boken?
Boka er ei dystopisk framtidsskildring. Element frå science fiction og fantasy møter ei skitten form for realisme eller naturalisme – ein venn av meg sa noko slikt som at ho er Dune, viss den boka var blitt skriven av Amalie Skram. Eg kjenner meg litt igjen i den karakteristikken – i alle fall var det intensjonen min å prøve på noko slikt. Handlinga er lagd til Bergen om cirka 2000 år, ein by som søv uroleg under eit forgifta skydekke og ventar på at noko skal hende. Ho strekk seg over tre døgn, og kvart døgn følgjer lesaren opplevingane til ei ny gruppe menneske, i alle aldrar og frå alle lag av samfunnet, menneske som til saman endar opp med å bringe ein dyster spådom til fullending.
Kan du fortelle litt om prosessen frem til ferdig bok?
Eg byrja på soga første nyttårsdag 2012 – det var eit nyttårsforsett, meir eller mindre, at eg endeleg skulle skrive ferdig noko, og ikkje gå lei og kaste meg over neste idé, slik eg har gjort mange gonger før. Ho var inspirert av ein tekst eg skreiv nokre månader før, til ei kunstutstilling av Håkon Holm-Olsen, som òg har teikna illustrasjonane til boka. Eg byrja med nokre ganske vage idéar – eit par karakterar, eit landskap, nokre grunnleggjande motivasjonar – men dette utvikla seg raskt til ei verd eg byrja å føle meg heime i, og der alt som hendte blei drive av ein eigen, indre logikk eg berre måtte følgje til enden – sjølv om den enden lét vente på seg … Eg hadde opphavleg ikkje tenkt å skrive meir enn kanskje to hundre sider, men då hendingane hadde spelt seg sjølve ut slik dei ville, hadde eg brått 500 (som no, i boksider, er blitt nærmare 750). Eg blei ferdig på vårparten 2013, og sende boka til Samlaget den hausten. Etter det har eg skrive om nokre bitar – noko på eige initiativ, og noko med bakgrunn i kommentarar frå konsulent, redaktør og andre som har lese – men soga og karakterane er dei same, berre (vonleg) meir forståelege for dei som ikkje, lik meg, har levd godt og vel to og eit halvt år under den mørke himmelen i Byen…
Hvordan tror du det blir å slippe teksten ut i verden og vite at den vil bli lest av kjente og ukjente?
Det er sjølvsagt rart å sende frå seg noko ein har jobba lenge med og lagt mykje av seg sjølv ned i – litt skremmande, litt pirrande. Det er mykje eg lurer på om folk vil forstå (altså forstå slik eg forstår det…) – alt frå tematikk til små detaljar – og eg er eigentleg mest usikker på korleis eg kjem til å oppføre meg i møte med dei som er i ferd med å lese boka, eller nettopp har lese ho. Eg kjem garantert til å ønske å spørje dei ut om kva dei synst eller trur om alt mogleg i ho, men det er knapt nok god tone å vere så monomant opptatt av seg og sitt…
Hvilke forventninger har du til det å debutere?
Eg ventar meg ikkje så mykje, for å vere ærleg – i alle fall ikkje av det å debutere. Spørsmålet får meg til å tenke på ei ung jente frå førre hundreåret som skal på sitt første sosietetsball, som noko frå ein Jane Austen-roman – «Oh, mama, I simply cannot wait for the debutante ball, it will be just marvellous, don’t you think?» Eg tviler på at det blir ei slik «heilt ny verd»-oppleving, på linje med å tre inn i vaksenlivet. Det blir spennande å sjå kva mottaking boka får, både frå slekt og venner og frå framande, men eg trur ikkje det vil endre så mykje av kvardagen min.
Hva skal du bruke honoraret til?
Øl og sigarettar, går eg ut frå. Eller kanskje eg tar permisjon frå jobben litt for å få tid til å skrive meir.
Vil du anbefale fem bøker og si litt om hver tittel?
1. Titus Groan og Gormenghast av Mervyn Peake.
Dei to første bøkene i den såkalla Gormenghast-trilogien får telje som éi her, for dei er ikkje til å skilje frå kvarandre. Historia om hendingane og menneska som omgir oppveksten til Titus, 77th Earl of Groan, er noko av det mest fascinerande eg har lese, og forteljaren Peake manar fram ein eigen tone eller stemning som liknar lite anna – ei form for grotesk, gotisk surrealisme.
2. Den som har begge beina på jorda står stille (eller: Alveolene kommer!) av Tor Åge Bringsværd.
Er dette den beste norske boka som er skrive? Eller må eg sette av den plassen til Ruffen og den flyvende hollender av same forfattar? Uansett må eg ta hatten av for Bringsværd sin saumlause kombinasjon av alvor og humor, for den aldri kvilande førestillingsevna hans, som kvernar ut heile romanidéar i nesten kvart einaste kapittel, og for kunnskapane hans, som er like mangslungne som plotet i denne sjølverklærte “digresjonsromanen”. Viss ein har noka som helst interesse for surrealisme eller anarkisme, eller for det eventyrleg lausslopne og kaotisk sprudlande i eikor form, er ein sanneleg vond mot seg sjølv om ein ikkje straks skaffar seg to (gjerne brukte!) eksemplar av ho – eitt til å ha heime, og eitt til å dra med seg kor enn ein går. Eg heiser med dette alveolane sitt gjennomsiktige banner!
3. Aniara av Harry Martinsson.
Om Gormenghast-bøkene er særprega, er diktsamlinga Aniara (med undertittelen En revy om människan i tid och rum) beint fram unik blant alt eg har lese. I boka får vi høyre om lagnaden til romgondolen Aniara, som flyktar frå ei jord i krig, men raskt blir slått av kurs og forsvinn ut i det store tomme rommet, i retning av stjernebiletet Lyra. Aniara er eit generasjonsskip, med kapasitet til å resirkulere luft og vatn, og til å forsyne folket om bord med alt dei treng av mat, men denne trøysten blir ei pine etter kvart som kolonistane forstår at dei aldri vil nå fram til ein planet dei kan bu på, men i staden er dømde til å halde fram med den vonlause ferda ut i inkje for all tid. I sterke og nådelause bilete synar Martinsson fram skjebnen til eit samfunn utan håp, som sakte glir mot øydelegginga.
4. Mio, min Mio av Astrid Lindgren.
Ingen som har lese ho, eller høyrt ho lesen opp, kan vel gløyme forteljinga om korleis den foreldrelause Bosse blir henta til Landet i det fjerne, der han møter far sin, kongen, og finn ut at han sjølv er den bortkomne prins Mio. Men midt i eventyret ligg eit skremmande mørke, som Mio må ta kampen opp mot, utan anna hjelp enn hesten Miramis og vennen JumJum. Saman må dei tre møte skrekkelege farar på vegen til Landet Utanfor, der dei skal finne borga ved den Døde sjøen og kjempe mot den vonde riddar Kato, som har eit hjarte av stein og ein klo av jern … Eit av dei klaraste minna mine om litteratur i barndommen, er eit eg veit at eg deler med mange andre – avslutninga på kapittelet kor Mio og JumJum tar seg inn i borga til riddar Kato. Dei går opp ei lang vindeltrapp. I mørket kjem dei bort frå kvarandre, og medan Mio leiter etter vennen sin, fell trappetrinnet bort under han, og han blir hengande over ein avgrunn. Med eitt høyrer han ei kviskrande røyst som seier: «Ta handa mi, eg skal hjelpe deg», og han trur det er JumJum som er kommen for å redde han. Men idet han grip etter handa til kameraten, endar kapittelet med orda:«Men det var ingen hånd. Det var en klo av jern.» I den stunda, i mørket i senga på hytta til tanta og onkelen min, var det som om eg sjølv, og kvardagsverda mi, forsvann, og den verkelege verda var avgrunnen og den fryktelege jernkloa … Enno i dag har eg vanskeleg for å tenke meg ein meir skjelsetjande augneblink for ein framtidig litterat.
5. Moby Dick av Herman Melville.
Denne ordrike, symboltunge mursteinen er ikkje for dei som liker å komme seg kjapt til poenget – men kven kan ha hastverk når vegen dit er så rik på undring? I denne boka, kor Melville spring frå enkel humor til religiøs patos berre mellom avsnitt, kan éit kapittel vere poesi, eit anna lik ei lærd avhandling om historie eller biologi, og eit tredje mest som eit filmmanus. Melville set ein harpun i sida på sjølve menneskelivet, og kor langt det enn drar lesaren av garde, må han henge han på, i smul sjø og i storm, til inkje er att av korkje farkost eller mannskap, og han ligg igjen aleine, drivande med straumen – lik Ishmael, der han klamrar seg til Queequegs kiste.
Hva har biblioteket som institusjon betydd for deg?
Truleg meir enn nokon annan institusjon, i alle fall. Frå eg var 16 var biblioteket ein plass eg alltid var innom – særleg musikkbiblioteket, som då låg i Grieghallen, i eit lite rom der det ikkje var plass til å ha cd’ar i hyllene, berre plastinnbundne kopiar av omslagsbileta. Eg må ha hatt verdas største samling av minidiscar på eit tidspunkt – dei fleste av dei fylte med musikk frå dei hyllene. Eg har brukt temmeleg mange timar av livet mitt på å traske omkring mellom reolane på Bergen Offentlige, og det er mange bøker eg neppe ville ha lese viss eg ikkje tilfeldigvis hadde trekt dei fram på ei slik vandring. Biblioteket var ein plass ein alltid kunne gå, sjølv utan å ha pengar, og det var alltid noko å gjere der, eller noko å oppdage. Biblioteksordninga er temmeleg sikkert det mest gjennomført siviliserte trekket ved samfunnet vårt, sjølv om det ikkje seier så mykje som det burde.